سیستم اعتبار سنجی

بسیار خوشحالم که مطلب قبلی مورد استقبال دوستان قرار گرفت. با توجه به اینکه خیلی آدم ها رو دیدم، که حتی بعد از مدتها زندگی توی کانادا هنوز سیستم های اعتباری رو بدرستی نمی شناسن، تصمیم گرفتم این مطلب رو بنویسم.
ما در ایران، کلا سیستم اعتباری و اعتبار سنجی نداشتیم و هنوز هم تا این تاریخ، نداریم. کلیه خرید هایی که با کارت انجام میدیم (یا بهتره بگم میدادیم) به صورت نقدی بوده، چیزی که اینجا بهش میگن دبیت. خیلی وقتها زمانی که با cashier می خواهید تسویه حساب کنید، ازتون می پرسه debit or credit؟
در کردیت، اصل بر اعتبار و اعتبار سنجیه. چیزی که بدلیل غیر شفاف بودن وضع مالی مردم، در ایران غیرممکنه راه بیفته. تنهای جایی که خطر کرد و سیستم کارت اعتباری رو واقعا راه انداخت، بانک پارسیان بود. الان کارمندان بقیه بانک ها صداشون در میاد که: نه ما هم داریم! بله بقیه بانک ها هم دارن اما تنها جایی که خطر کرد و سیستم رو به صورت جامع و همه گیر راه انداخت، پارسیان بود. شاهد این حرف من هم، آمارهای رسمی بانک مرکزیه. بقیه بانک ها در حد صدور کارت برای کارمندان خودشون و یا شرکت های تابعه پیش رفتن و حتی همون بانک پارسیان هم بعد از مدتی، بدلیل ریسک بسیار بالای این بیزنس کار رو متوقف و یا حداقل بسیار محدودش کرد.
خارج از ایران، حداقل در ممالک (به اصطلاح!) پیشرفته، اساس زندگی مالی آدم ها، بر مبنای پرونده اعتباریشونه. خونه می خواهید بخرید، ماشین بخرید، وام بگیرید، خونه اجاره کنید، خلاصه هر چیزی که قرار باشه به شما اعتباری اعطا کنه، ازتون credit check می خواد. وقتی که تازه وارد هستید، طبیعتا پرونده اعتباری ندارید و همین باعث میشه مثلا خونه که می خواهید اجاره کنید، صاحبخونه ها به دیده شک و تردید بهتون نگاه کنن. برای خود من، اگر پست های قبلی این بلاگ رو خونده باشید، همین جریان اتفاق افتاد. مجبور شدم پول اجاره ۵ ماه دوم رو همون روز اول بدم، تا صاحبخونه اعتماد کنه و خونه اش رو به من بده. بنابراین یکی از مشکلاتی در بدو ورود باهش مواجه خواهید شد، همینه.
حالا این پرونده اعتباری چطور عمل می کنه؟ شرکت هایی هستند، که شما و فعالیت های مالی شما رو زیر نظر دارن. بله، اصلا خوشایند نیست، ولی اینجا حساب و کتابتون زیر ذره بین این شرکت هاست و هیچ چاره ای هم ندارید و اعتراض هم نمی تونید بکنید! طبیعتا این اطلاعات محرمانه است و فقط در شرایطی خاص در اختیار دیگران قرار میگیره، اما به هرحال مثل ایران نیست که مثلا دو تا خونه داشته باشی، چهار تا کارخونه داشته باشی، حساب بانکیت ۱۲ رقمی باشه و بعد با پوشیدن یک لباس مندرس و کهنه، وانمود کنی که وضع مالیت خرابه! اینجا اگر لازم باشه، ظرف سه ثانیه جد و آبادتون جلوی چشم بقیه است! تنها راه مقابله با این موضوع هم اینه که به روشهای قدیمی و سنتی خودمون رو بیارید، یعنی پول رو در بالش و متکا نگهداری کنید! البته اینجا یکم مدرن تر هم عمل می کنن، به اینصورت که بانک بهتون صندوق امانات یا safety box میده. معمولا برای تازه واردین تا یکسال هم این خدمات مجانیه.
از معروفترین شرکتهایی که در زمینه اعتبار سنجی در آمریکای شمالی کار می کنن، می تونم به Equifax، Experian و Trans Union اشاره کنم. این شرکت ها بر مبنای عملکرد گذشته و همینطور وضعیت فعلی مالی شما، میزان اعتبار و درصد ریسکی که شما می تونید به اعطا کننده وام تحمیل کنید رو ارزیابی و اعلام می کنن. شاخص های متفاوتی برای ارزیابی عملکرد اعتباری شما وجود داره که یکی از معروفترین هاشون (یا شاید هم معروفترینشون) Fico score هستش.
Fico، یک عدده که بیانگر رتبه اعتباری فرده. مشخص می کنه این آدم، چقدر برای بازپرداخت وامش قابل اعتماده. از Fico score برای ارزیابی ریسک قرض دادن پول استفاده میشه اما در کل، نشون دهنده خوش حسابی و بد حسابی افراد هم هست. برای همین ممکنه توسط صاحبخونه تون هم زمانی که می خواهید خونه اجاره کنید مورد بررسی و استناد قرار بگیره.
Fico توسط بسیاری موسسات مالی استفاده میشه و بر مبنای اطلاعات سه شرکت اعتبار سنجی معروف – که بالا ازشون اسم بردم – عمل می کنه. محاسبه Fico برمبنای این پارامترها انجام میشه:

• ۳۵ درصد عملکرد گذشته شما: عواملی از قبیل ورشکستگی، گرو رفتن اموال، ممنوعیت معامله و محکومیتهای مالی بشدت باعث تخریب رتبه اعتباری میشن. ببینید، یک فرقی که اینجا با ایران داره، یک تاجر رو بخاطر چک برگشتی زندان نمی اندازن! میره اعلام ورشکستگی می کنه، اموالی که میتونن ازش ضبط کنن رو ضبط می کنن و بعدش هیچ کس کاری بکارش نداره، فقط تا ۷ سال دیگه باید دور کارت اعتباری و وام و این چیزها رو خط بکشه!
• ۳۰ درصد میزان مجموع بدهی های شما: احتمالا شما به جاهای مختلفی بدهکار هستید، مثلا چند تا کارت اعتباری دارید. میزان مصرف شما به نسبت کل سقفهای اعتباری شما، فاکتور بعدی محاسبه Fico score رو تشکیل میده.
• ۱۵ درصد مدت زمان سابقه اعتباری: هر اندازه سابقه تشکیل پرونده شما طولانی تر باشه، این فاکتور تاثیر مثبت تری در محاسبه Fico score خواهد داشت. ۲ تا پارامتر هم در محاسبه این فاکتور دخیل هستند. متوسط عمر همه حسابهای شما و طول عمر قدیمی ترین حساب شما.
• ۱۰ درصد نوع اعتباری مورد استفاده شما: اصولا اعتبار به ۴ شکل قابل ارائه و استفاده است:
  • Revolving: بازپرداخت ابن اعتبار بصورت یک مبلغ ثابت نیست. معروفترین مثال از این قبیل اعطای اعتبار، کارت های اعتباری هستند. بغیر از افراد، شرکتها از این نوع اعتبار برای مدیریت امور مالی روزمره خود استفاده می کنند.
  • Installment: نوعی از اعتبار که بازپرداخت آن بصورت اقساط منظم و با مبلغ ثابت است. مثال آن هم، اقساط خرید خانه است. همون قسط خودمون که سالها بهش عادت کرده بودیم! منتها نه قسط خونه، اون رو جلوتر میگم.
  • میکرو فایننس یا consumer finance: این قبیل اعتبارات توسط بانک اعطا نمی شود بلکه موسسات دیگر از قبیل موسسات مالی، قراردادهای اجاره به شرط تملیک، موسسات رهنی و … آنها را واگذار می کنند. معمولا این قبیل اعتبارات به افرادی که دارای درآمد پایین تری هستند، یا بانک به هردلیلی به آنها وام نمی دهد، اعطا می شود. مثلا میرید هادسون بی یا کندین تایر، بهتون میگه بیا بهت کارت اعتباری بدم حالشو ببری! شما هم می گید ایول! بده حالش رو ببرم! ولی حواستون نیست که مثلا اگر RBC بابت مسترکارت داره ۲۱ درصد سود سالیانه می گیره، هادسون بی سالی ۳۰ درصد داره می گیره! غالب مردم هم فکر می کنن کارت اعتباری مثل مهریه است، کی داده و کی گرفته! منتها به موقعش، جد و آبادتون رو میاره جلوی دیدگانتون!
  • mortgage: این همون وام مسکن خودمونه. ضمانت این نوع وام، دارایی حقیقی است، نه یک چیزی روی هوا!
• ۱۰ درصد جستجوی اخیر برای اعتبار: این از اون قوانین من درآوردی و در نوع خودش جالبه! به ازای استعلام اعتبار، ممکنه نقره داغتون کنن! دو جور استعلام اعتبار داریم نرم و سخت (Soft و Hard). نرم، اونیه که خودتون براش تقاضا میدید. بالاخره اعتبار مال شماست، حق دارید خودتون هم ازش اطلاع داشته باشید! یا مثلا کارفرمای شما می خواد هویت شما رو تایید کنه، یا بعضی موسسات ممکنه برای اعتبار سنجی اولیه، این درخواست رو صادر کنن. این نوع استعلام، ضرری برای رتبه اعتباری شما نداره. اما
  استعلام سخت، زمانی میاد وسط که شما برای دریافت کارت اعتباری جدید یا مثلا برای وام مسکن اقدام می کنید. از طرف اون موسسه ای که شما ازش درخواست وام یا کردیت کارت مرده اید، به این شرکت های اعتبار سنجی یک درخواست رسمی میره که آقا/خانم تقاضای وام دارن. اگر این درخواستها تعدادشون زیاد باشه، می تونه به معنی این باشه که این فرد، رفته جاهای مختلفی و درخواست دریافت اعتبار داده، و رد شده. این مساله طبیعتا تاثیر منفی در پرونده اعتباری شما میذاره و تا یکسال همچنان گریبانگیر شما خواهد بود، بعد از یکسال دیگه توی گزارشات نمیاد ولی کماکان تا یکسال بعد از اون (جمعا دو سال) خودتون توی استعلام وضعیت اعتباری می تونید ببینید که درخواست دادید و رد شده! خلاصه آبرو براتون نمی ذارن!

هرقدر سقف اعتباری شما بالاتر بره، رتبه Fico شما بهتر خواهد بود. انواع مختلفی از Fico وجود داره که نوع کلاسیکش از همه بیشتر مورد استفاده قرار میگیره و از ۳۰۰ تا ۸۵۰ هم متغیره. هر ۱۲ ماه یک بار، می تونید به صورت مکتوب از موسسه هایی که اسم بردم درخواست مشاهده سوابق اعتباری خودتون رو داشته باشید.

خب، فکر کنم ارزشش رو داشت یکی دو روز برای این مطلب صبر کنید!

پی نوشت: امشب می خوام ببرمتون تورنتو! برای اینکه بدونید هر روز صبح من توی قطار چی می شنوم، از این پست دوباره بازدید کنید!